Religia osobista raczej się nie rozwijała, jako niezależna tradycja na cywilizowanych ziemiach Afryki północnej i Europy, zanim nie przyszły kulty misteryjne i chrześcijaństwo; religia była wtedy raczej sprawą rodziny, miasta-państwa, sprawą polityczną i cesarską. Helleńscy Grecy nigdy nie zaprowadzili scentralizowanego systemu czczenia, obrządek był lokalny; nie mieli kapłaństwa ani „świętych ksiąg”. Podobnie jak Rzymianom, ich instytucjom religijnym brakowało potężnego elementu napędowego, aby mogły zachować wyższe wartości moralne i duchowe. Chociaż prawdą jest, że instytucjonalizacja religii zazwyczaj umniejsza jej wartość duchową, jest również faktem, że żadnej religii nie udało się przetrwać bez pewnego stopnia instytucjonalnej organizacji, większej czy mniejszej.
Religie zachodnie istniały w ten sposób, aż do czasów sceptyków, cyników, epikurejczyków i stoików, ale co najważniejsze, do czasów wielkiego starcia pomiędzy mitraizmem a nową religią Pawła—chrześcijaństwem.
W trzecim wieku po Chrystusie Kościoły chrześcijańskie i mitraickie były bardzo podobne do siebie, zarówno w wyglądzie jak i w charakterze obrządku. Większość pomieszczeń dla praktyk religijnych znajdowała się pod ziemią, oba obrządki posiadały ołtarze, których dalszy plan w różny sposób obrazował cierpienia zbawiciela, tego, który przyniósł zbawienie przeklętej grzechem ludzkości.
Maczanie palców w wodzie święconej, przy wchodzeniu do świątyni, zawsze było zwyczajem czcicieli Mitry. A ponieważ w niektórych rejonach mieszkali ludzie, którzy w pewnym okresie należeli do obu religii, wprowadzili oni ten zwyczaj w większości Kościołów chrześcijańskich w okolicach Rzymu. Obie religie miały chrzest oraz sakrament chleba i wina. Wielką różnicą pomiędzy mitraizmem a chrześcijaństwem, oprócz postaci Mitry i Jezusa, było to, że jedna religia popierała militaryzm, podczas gdy druga była ultrapokojowa. Tolerancja mitraizmu wobec innych religii (za wyjątkiem późniejszego chrześcijaństwa) doprowadziła do jego ostatecznego zaniku. Jednak zasadniczym czynnikiem, który odegrał decydującą rolę w zmaganiach pomiędzy tymi dwoma religiami, było przyjęcie kobiet do pełnej wspólnoty w wierze chrześcijańskiej.
W końcu formalna wiara chrześcijańska opanowała Zachód. Filozofia grecka dostarczyła idei wartości etycznych, mitraizm rytuału czczenia obrzędowego a samo chrześcijaństwo sposobów zachowywania wartości moralnych i społecznych.